Ela pensaba que morría aquela mesma noite. Despídese das amizades, dos poucos familiares que lle quedaban, vai ao refuxio dos animais abandonados e dálle  un bico a cada un dos cadelos e a algunha das cadelas que moraban naquel espazo cheirento, naquel lugar que fedía e fede que alcatrea. Necesarios espazos para os seres vivos, para as mascotas e para os amantes delas.

Pensaba que morría e morreu cando ía no camiño de volta, antes de chegar ao cruceiro que marcaba a ruta pola dereita, pola esquerda ou seguindo o recorrido do sol, para desfrutar do solpor, para chegar a esquina da terra, entrar no alén e non volver. Morreu precisamente alá, nese alén, lonxe da mirada dos seus, lonxe da mirada dos cans que buscaban quen os queira.

Os sobriños, ao pasar o tempo e constar que non chegaba, foron na procura daquela muller silandeira e deron con ela. Estaba ao pairo, tan lonxe e tan cerca, na memoria da veciñanza toda, no silencio da mirada de cada unha das mozas novas, na euforia dos rapaces do lugar que a apreciaban e que a querían, na esquina, onde a terra e o mar falan seguido e contan os seus contos, que saben ou que inventan.

O mar e a terra son amigos e, como se fosen irmáns, apertan a aquela muller mollada, a aquela que vai cos parentes para estrear un lugar novo, o sitio dos homes e das mulleres mortas, o tanatorio, a antesala do cemiterio. En cada lugar, por pequeno que sexa, hai un tanatorio para esquecerse dos mortos, daqueles que querían, de boa gana, estar na súa casa, onde poden agrandarse e conservarse as lembranzas. A Tía Manuela di que a memoria alivia o tránsito da morte dos mortais. Xa que logo, sigamos! Cadaquén no seu sitio, observando, repasando e recordando a bonhomía dos que se foron. Se é o caso, rezando ou cantando.

Organizáronlle un funeral civil. Xuntáronse todas as persoas da redonda para falar, escoitar, mirar e ver. Moitas delas, uns días despois, non lembraban nada do ocorrido e, para deixar constancia do seu pasamento, o poeta máis local de tódolos poetas gravou en pedra o sentir duns versos pensados e sen escribir, para que cadaquén poida interpretalos á súa maneira, aínda que, como dicía Antonio Machado, a terra estea mollada e a alameda dourada, baixando pola curva cara o río.

Os lugares sobranceiros de Galicia, das catro provincias, do interior ou de xunto ao mar, tiñan río e, cando menos, unha fonte fermosa, dúas ou tres. Estaban dispostas para beber, para escoitar o pasar e o cantar da auga; preparadas para lavar a roupa, a louza, as tripas dos porcos na matanza, as mans e a cara dos traballadores cando ían ou volvían da seitura.  A fonte e o fume da cheminea eran sinais inequívocos de vida, como hoxe os tanatorios son indiscutibles sinais do pasamento. Alí, neles xúntanse as familias para protagonizar as despedidas e dar renda solta á memoria, a que de verdade queda e a única que pode permanecer. Que sexa para sempre!